Drvaish's Blog

शिरो आणि पिठलं

शिरा नाही हो शिरो!
एका इथिओपियन रेस्टोरंटमधे पहिल्यांदा हा पदार्थ खाल्ला काही वर्षांपूर्वी घावनासारख्या इंजेराबरोबर तेव्हा चटकन् ट्टाॅक केलेलं. आपल्या काळ्या किंवा गरम मसाल्यासारखा वेगवेगळे घटक असलेला तिथला बर्बर मसाला घातल्यामुळं बरीच वेगळी चव असली तरी हा पदार्थ म्हणजे आपल्या पिठल्याचं हरवलेलंभावंडंच.
तसं तर इथिओपियाशी भारताचे सांस्कृतिक संबंध अगदी इसवीसनाच्या पहिल्या-दुसऱ्या शतकापासून आलेले दिसतात. तिथल्या बंदरांमध्ये भारतीय व्यापाऱ्यांची ये जा ही काही नवीन नाही. पण खाद्यसंस्कृतीतली साधर्म्य शोधतांना कधीकधी कुणी कुणाकडून काय शिकून एखादी पाककृती आपलीशी केली हे सांगणं कठीण असतं. त्यात भारत आणि इथिओपियाचे संबंध हे अरब संस्कृतीसारख्या एक दोन महत्त्वाच्या नि परिणामकारक दुव्यांना धरून जात असल्यानं तर निश्चितच पिठलं नि शिरोचा संबंध कसा होता हे कोडं अजून सोडवायचं आहे. पण थोडं शोधल्यावर काही साधर्म्य सापडली ती मांडते.
अम्हारिक ही इथियोपियाची सगळ्यात लोकप्रिय भाषा. त्यात शिरोचा शब्दश: अर्थ म्हणजे डाळीचं पीठ! हरभरा डाळीला शिम्बरा म्हणतात. शिरो हा शिम्बराचा अपभ्रंश असावा असं काहींचे मत. तर अहान ओरोमा ह्या तिथल्या दुसऱ्या लोकप्रिय भाषेतल्या ‘सूर’ म्हणजे पेज या शब्दावरून शिरो/शुरो/शेरो हे नाव मिळालं असा इतर काही अभ्यासकांचा अंदाज. ते नव्हे, मराठीतल्या शिरा ह्या शब्दाचा एक अर्थ सत्त्व/ पीठ असा देखील आहे, हे लक्षात घ्यायलाच हवं इथे.
तर पिवळ्या वाटाण्यापासून, फावा बीन्स, ते अगदी आत्ता वापर वाढलेल्या चणाडाळीच्या तयार पीठाला शिरो म्हणतात.आपल्याकडं जसं पिठल्याला नुस्तं पिठी ही म्हणतात तसं इथिओपियन रेस्टोरंटमधला पदार्थही शिरो म्हणूनच असला मेन्यूकार्डावर तरी त्याचं पारंपरिक नाव आहे शिरो वेट Shiro wet किंवा शिरो वाट म्हणजे सोच्छ मराठीत पीठ ओलं … पिठलं हो!
पिठलं-भाकरी जसं सर्वसाधारण मराठी माणसाचं मुख्य अन्न समजलं जातं तसंच इथियोपियातल्या सामान्य माणसांचं मुख्य अन्न शिरो-इंजेरोच होतं आत्तापावेतो. अगदी न्याहरीला झुणका-भाकर तसं तिथे हे breakfast food. आणि फारफार तर आपल्यात जशी तुपाची धार असते पिठल्यांत उच्च मध्यमवर्गीयांत तशीच तिथं वर्णनं आढळतात शिरोवर घेतलेल्या नाइतर किबह niter kibbeh म्हणजे इथिओपियन तुपाची नि त्या खमंग वासाची.
भारतात जशी वेगवेगळी पिठं वापरून केलं जातं पिठलं तसंच तिथेही वेगवेगळी पिठं वापरून केलं जातं शिरो. वेगवेगळ्या कारणांनी आता निकृष्ट ठरलेल्या grass beans, kesari dal(लाखी डाळ) पिठीपासूनही तिथे तयार करायचे शिरो पूर्वी. पण त्यापासून होणारे रोग लक्षात आल्यावर आता ते थांबलंय्. आपल्याकडे अगदी अात्तापर्यंत तयार बेसनात लाखी डाळीचं पीठ सर्रास भेसळलं जात होतं.
नुस्तं वेगवेगळी पिठच नाही तर घट्ट, पातळ, वेगवेगळी व्यंजनं, भाज्या घालून केले जाणारे शिरोचे प्रकारही आहेत. अगदी मांसाहारी शिरो देखील केलं जातं. ह्या सगळ्या प्रकारांची वेगवेगळी नावंही आहेत. आपल्याकडे असतं अळणी पिठलं नि रावण पिठलं तसं तिथे असतं नेच शिरो (netch shiro) नि काय शिरो (kay Shiro).
बरं आता पिठल्यालारखंच म्हटल्यावर कृतीही सारखीच असणार हे गृहीतच. अर्थातच फोडणी नाही पण तेलात कांदा, लसूण नि अगदी हव्या त्या भाज्या घालून परतायचं नि मग पाणी घालून त्याला उकळी येऊ द्यायची मग हळूहळू सोडायचं त्यात बर्बर मसाला घातलेलं शिरो पीठ. नि मग मंद आंचेवर शिजू द्यायचं. पिठलं नीट शिजवता आलं की तुम्ही सुगरण! असंच आहे तिथंही. माझी आजी म्हणायची चांगलं रटरट शिजू दे पिठलं. कुणी एक इथिओपियन ओगलेबाई लिहितात, टुक-टुक असा आवाज आला कि झालं शिरो नीट… शिरोला टुकटुकच म्हटलंय् त्यांनी तर!

अजूनही बरंच काही या शिरो-पिठलं पुराणात. पण सध्या इतकंच.

Amrita Pritam

O Mere Dost…Mere Ajnabi

Ik waar achanak tu aya
Tab waqt aslon hairaan
Mere kamre vich khalota reh giya
Tarkalan da sooraj lehan wala si
Par leh na sakia
Te ghadi ke us ke dubban di kismat visaar diti

Fer azlan de nem ne ik duhai diti
Te waqt ne beete-khalote chhana nu takkia
Te bhabar ke baari cho chhalang maar diti
Oh beete-khalote chhanan di ghatna
Hun tainu bi badi ascharaj lagdi hai
Te mainu bi badi ascharaj lagdi hai
Te shayad waqt nu bi fer oh galti gawara nahi

Hun sooraj roz wele sir dub janda hai
Te hanera roz meri chhaati vich khub janda hai…..

Par beete-khalote chhanan da ik sach hai
Hun tu te main uhnu man-na chahiye ya na
Eh wakhri gal hai

Par us din waqt ne jado baari cho chhalaang maari si
Te us de ghodia vicho jo lahu simmia si
Oh lahu meri baari de thalle
Aje tak jammia hoya e……………..

रे माझ्या मित्रा ….माझ्या अनोळखी मित्रा….

एकदा अचानक तू आलास……
तेव्हा भांबावलेला काळ
माझ्या खोलीत एकटाच थबकून गेला
संध्याकाळचा सूर्य कूस बदलणार होता
पण नाही बदलली…
त्या वेळी त्याचं मावळण्याचं प्राक्तनही तो विसरला

मग लौकिक नियमांनी घोषणा दिल्या
तेव्हा काळाने मिटलेल्या एकुट क्षणांकडे पाहिलं
आणि घाबरून खिडकीतून उडी मारली.

त्या मिटलेल्या-एकुट क्षणांची ती घटना
आज तुलाही आश्चर्यकारक वाटते
आणि मलाही आश्चर्यकारक वाटते
आणि बहुधा.. काळालाही पुन्हा ती चूक मान्य नाही

आता सूर्य रोज वेळेवर मावळतो
आणि अंधार रोज माझ्या छातीत खुपत राहतो.

पण त्या मिटून गेलेल्या क्षणांचं एक सत्य आहे
ते तू आणि मी मान्य करावं कि नाही
हि वेगळीच गोष्ट आहे.

पण त्या दिवशी काळाने जी खिडकीतून उडी मारली
आणि त्याच्या गुडघ्यामध्ये जे रक्त साकळून आलं..
ते रक्त माझ्या खिडकीखाली
आजही गोठून राहिलंय…….

अब्बू

अब्बू!! माझे आजोबा….मुंबईमध्ये घोड्यांवर उपचार करणारे निष्णात डॉक्टर म्हणून त्यांचं खूप नाव होतं. पण आमच्याकडे आपापल्या लाडक्या प्राण्यांना-पक्ष्यांना काही झालं कि त्यांना घेऊन उपचारासाठी खूप माणसं यायची. आम्ही त्यावेळी राहत होतो ते चाळीमधलं आमचं घर छोटं होतं – दोन खोल्यांचं…स्वयंपाकघर आणि हॉल. दोन्ही दरवाजे रात्र सोडून सताड उघडे….आणि बाल्कनीमधून सतत वर्दळ. ते सगळं जग फक्त रात्री एक ते तीन या दरम्यान थोडंसं शांत असायचं. मला त्यामुळे फक्त रात्री अभ्यास करायची सवय लागली. आणि त्यामुळे सकाळी लौकर उठण्याची बोंबच. अब्बू पहाटे उठून, पूजा वगैरे करून बाल्कनी मध्ये स्तोत्र म्हणत असायचे तेव्हापासूनच त्यांच्याकडे त्यांचे पेशंट्स यायला सुरुवात व्हायची. आणि त्या पेशंट्स च्या आवाजानेच मी अनेकदा जागी होत असे. आमच्या हॉलमध्ये दाराजवळची झोपण्याची जागा माझी होती. सहावीत होते मी बहुधा तेव्हा….एके सकाळी अशीच आवाजाने थोडी जाग आली आणि माझ्या पोटावर काहीतरी जड आहे असे वाटले म्हणून एक डोळा उघडून पाहिले तर एक धारदार चोचच दिसली एकदम…भीतीने माझा आवाज एकदम गायब… मी गपकन डोळे मिटून घेतले परत..तेव्हढ्यात अब्बुंचा आवाज आला…घाबरू नको मी उचललाय त्याला ….सावकाश उठ. सकाळी सकाळी अब्दुल त्याचा झुंजीचा कोंबडा काही खात नाही म्हणून तपासून घ्यायला अब्बुंकडे आला होता. तेव्हापासून पुढचे काही दिवस ‘ उठ ..कोंबडा आरवला’ या ऐवजी ‘उठ…नाहीतर कोंबडा आरवेल हां…’ हे सगळ्यांचं आवडतं वाक्य झालं होतं.

अलगद शिशिराची मंद चाहूल आली
मोह त्यागून हिरवा राई संन्यस्त झाली

सळसळी पोताचे वस्त्र पडते तळाशी
वृक्ष निःसंग अवघा ठाकला उंबऱ्याशी

एकुट शेंड्याशी पर्ण ना बंध सोडी
खुडत लोभ त्याचा, वात वैराग्य ओढी

माझ्या विष्णूमुर्तींच्या संशोधनासाठीच्या प्रवासाताली हि गोष्ट आहे. एका सहाध्यायीनिसोबत तिचे आणि माझे संशोधनासाठीच्या फिरस्तीचे काम एकत्र करायचे ठरले आणि एक कॅमेरा, काही जुजबी उपकरणे, एका  जवळच्या नातलगाच्या मदतीने झालेली राहण्याची सोय या बळावर कामाला सुरुवात केली. महाराष्ट्रातील विष्णू ची देवळे आणि गुंफा अभ्यासणे हे माझे काम तर जैन गुंफा अभ्यासणे हे तिचे काम करताना प्रत्येक जिल्ह्याच्या ठिकाणी राहून एक दिवस तिच्या कामासाठी तर दुसऱ्या दिवशी माझ्या कामासाठी जायचे असे ठरवले. 

अशाच फिरस्तीत एक दिवस आम्ही आंध्र प्रदेशच्या सीमेलगत असलेल्या महाराष्ट्रातील एका गावी पोहोचलो. गावात दोन देवळे. एक रामलिंगाचे आणि दुसरे सोमलींगाचे. दोन्ही देवळांमध्ये असलेल्या मूर्तींचा आढावा घेण्याचे माझे काम होते. रामलिंग मंदिराच्या आवारापाशी आम्ही सकाळी लौकर पोहोचलो. गावातच पण थोडेसे बाजूला असलेला असा देवळाचा शांत परिसर होता. मी कामाला सुरुवात करणार तेव्हढ्यात अचानक लहान मुलांच्या चिवचिवाटाने परिसर गजबजून गेला. मंदिराला लागुनच मागे शाळेचे एक मोठे पटांगण होते. शाळा भरल्याची घंटा होण्यापूर्वीचा मुलांचा आनंदोत्सव सुरु होता. त्यातील काही मुला-मुलींचे लक्ष आमच्याकडे गेले. मी देवळाच्या बाह्यांगावरील मूर्तींची टिपणे घेत होते आणि छायाचित्रे काढण्यासाठी कॅमेरा तयार करीत होते. साधारण अशा कामासाठी गावांमधून हिंडताना विचित्र वाटू नये म्हणून सोयीचा जीन्स आणि शर्ट असा वेश टाळून आम्ही सलवार आणि कुर्ता वापरीत असलो तरी आमचे बूट आणि डोक्याला बांधलेले रुमाल व कॅमेरा आणि बाकी उपकरणे असा अवतार पाहून आम्ही बऱ्याच वेळा कुतूहलाचा आणि चर्चेचा विषय होतच होतो. शिवाय देवळात देवाच्या मूर्तीला नमस्कार करायचे सोडून त्या मूर्तीची मापे घेणाऱ्या ह्या बाया कोण असा साशंक नजरांचा फेरा सतत भोवती असायचाच. ह्या शाळकरी मुला-मुलींचे कुतूहल देखील असेच वाढले आणि शाळा भरल्याच्या घंटेची पर्वा न करता त्यातील काही पटांगण ओलांडून देवळाच्या आवाराच्या पडक्या भिंतीला रेलून आमचे लांबूनच पण बारीक निरीक्षण करू लागले. त्यातील काही धीट मुलीनी माझ्या मैत्रिणीला कुठून आलात, काय करताय असे प्रश्न विचारायला सुरुवात केली. एव्हढ्यात शाळेच्या ओसरीतून एका शिक्षकाच्या हाकांचा आवाज ऐकू आला आणि ती सगळी पोरे शाळेकडे पळाली. 

शाळेच्या मधल्या सुट्टीत व शाळा सुटल्यावर पुन्हा एकदा त्या मुला-मुलींचा घोळका आमच्याभोवती जमला. माझी मैत्रीण त्यांच्या प्रश्नांच्या भडीमाराला तोंड देत होती आणि मी देवळा बाहेरचे काम संपवून गाभाऱ्यातील शेषशायी मूर्तीची छायाचित्रे व टिपणे घेत होते. बाकीचे काम उद्या करावे असे ठरवून आम्ही सोमालीन्गाच्या देवळात तिथल्या कामाला लागणाऱ्या वेळेचा अंदाज घ्यायला गेलो. लक्षात आले कि दुसऱ्या दिवशीही यावे लागणार होते. म्हणून मग सोमालीन्गाच्या देवळातील कामच संपवायचे आधी आणि उद्या पुन्हा रामालीन्गाला जावे या विचाराने मी व विराज छायाचित्रणाचे व मूर्तींची मापे घेण्याचे काम करू लागलो. 

दुसऱ्या दिवशी सकाळीच आम्ही रामालीन्गाच्या देवळातील उरलेले काम करायला पोहोचलो. मी पुन्हा एकदा गाभाऱ्यातील मूर्तीकडे वळले आणि एक तरुण मुलगा “हेडगुरुजींनी तुम्हाला शाळेत बोलावलंय” असा निरोप घेऊन आला. जेवायच्या सुट्टीच्या वेळी येतो काम संपवून असं त्याला सांगून आम्ही टाळाटाळ केली. पण दुपारची सुट्टी होते तोच काही शिक्षक आम्हाला घेऊन जायला आले आणि मग मात्र आम्हाला नाही म्हणवेना. 

हेड मास्तरांच्या त्या खोलीत आम्ही गेलो तेव्हा तिथे काही शिक्षक व काही नुकतीच दहावी झाल्यागत दिसणारी तरुण मुले-मुली दिसत होती. काही वयस्कर बाया-बाप्येही जमले होते. हेड मास्तरांनी  हसून आमचं  स्वागत  केलं  आणि शिपायाला चहा आणायला सांगितला. आम्ही कोण, तिथे का आलो वगैरे जाणून घेतल्यावर ते म्हणाले, “कालपासून आम्ही बघतो आहोत. सकाळी लौकर येऊन तुमचे काम सुरु असते ते संध्याकाळ पर्यंत. मध्ये फक्त थोडा वेळ खाण्यासाठी थांबता तुम्ही. कौतुक वाटलं तुमच्या अशा इतक्या लांब येऊन काम करण्याच तेव्हा मनात विचार आला कि तुम्हाला इथे बोलावून आमच्या नुकत्याच दहावी होऊन पुढे  डी एड करणाऱ्या काही विद्यार्थ्यांशी आणि त्यांच्या पालकांशी तुमची ओळख करून द्यावी.” आणि मग त्या सगळ्या मुला-मुलींशी आणि त्यांच्या पालकांशी आमची ओळख करून देताना त्यांना ते म्हणाले,”तुम्ही सगळे या गावाहून तालुक्याच्या ठिकाणी आपल्या मुला-मुलीना शिकायला पाठवताना घाबरता आणि ह्या दोघी ताई बघा, इतक्या लांबून इथे आल्या आहेत काम करायला. त्यांचे आणि त्यांच्यावर विश्वास ठेऊन त्यांना शिक्षणासाठी असे लांबवर एकटे पाठवण्यासाठी तयार करणाऱ्या त्यांच्या पालकांचे कौतुक करायला हवे आणि त्यापासून आपण शिकायलाही हवे.”  

आतापर्यंतच्या आमच्या प्रवासात आम्हाला गावातल्या लोकांच्या कुतूहल, साशंकता इत्यादी प्रतिक्रियांची सवय झाली होती पण अशा तऱ्हेने आमची ओळख करून देऊन आमचा सन्मान करतानाच शिक्षणाचे आणि त्यासाठी लागणाऱ्या धैर्याचे महत्त्व गावातील लोकांना पटवून देणाऱ्या त्या शिक्षकांबद्दल अत्यंत आदर वाटला  आणि आश्चर्यही.  शिक्षण हा आपला हक्क आहे याची जाणीव तर शहरात राहिल्याने होतीच पण मास्तरांच्या ह्या वाक्याने तो हक्क बजावण्यासाठी बळ देणाऱ्या पालकांचं अबोल कर्तव्य मात्र लक्षात आलं आणि हे सगळं मिळालेलं शिक्षण पुढच्या पिढीला द्यायचं आहे हे स्वतःचं कर्तव्यही. आणि मग मास्तरांच्या विनंती वरून आमचे पुरातत्त्वशास्त्राच्या  अभ्यासातील अनुभव त्या सगळ्यांना सांगताना त्या कर्तव्याची आम्ही त्याच दिवशी पायाभरणी केली. 

अछा वद तवसं गीर्भिराभिः
स्तुहि पर्जन्यं नमसा विवास
कनिक्रद्वृषभो जीरदानू
रेतो दधात्योषाधिषु गर्भम् !

स्तुत्य तुझ्या या समर्थतेला
स्तवन अर्पितो अमुचे
गर्जत येता देसी वृषभा
प्रथम दान बीजाचे

वि वृक्षान हन्त्युत हन्ति रक्षसो
विश्वं भिभय भुवनं महावधात्
उतानागा ईषते वृष्ण्यावतो
यत्पर्जन्यः स्तनयन हन्ति दुष्कृतः!

महान शस्त्रे वधसी दुर्जना
चूर्ण वृक्ष करीशी तू
हे बलवाना तुझ्या भये
निष्पापही लागे परतू

रथीव कशयाश्वां अभिक्षिपन्न
अविर्दुतान्कृनुते वर्ष्यां अहं
दुरात्सिंहस्य स्तनथा उदीरते
यत्पर्जन्यः कर्णुते वर्ष्यं नभ !

प्रतोद दावित अश्वांना त्या जसा सारथी जातो
तोही अपुल्या दूतांना या आकाशी धाडितो
गगनामधले घाटही जेव्हा तुडूंब मग भरतात
सिंहगर्जना तेव्हा कोठे दूरवरी उठतात

प्र वात वान्ति पातयति विद्युत
उदोषधिर्जिहते पिन्वते स्वः
इरा विश्वस्मै भुवनाय जायते
यत्पर्जन्यः पृथिवीं रेतसावति !

वाहती अनल, कोसळती विजा त्वरेने
अंकुरे बिजा नभ ओसंडे सौख्याने
तव कृपाप्रसादे अवनी प्रसन्ना हसते
हर्षाने हिरवी कृतज्ञता अर्पिते

यस्य व्रते पृथिवी नन्नमीति
यस्य व्रते शफवत् जर्भुरीति
यस्य व्रते ओषधीर्विश्वरुपाः
स नः पर्जन्य महि शर्म यच्छ!

ज्या सामर्थ्ये पृथ्वी नतमस्तक हि होते
ज्या सामर्थ्ये प्राण्यांचे पोषण होते
ज्या सामर्थ्ये वेलींचे बहुविध नटणे
राहू दे आम्हा त्या तुझ्या आश्रयाने

दिवो नो वृष्टिं मरुतो ररीध्वं
प्र पिन्वत वृष्णो अश्वस्य dharah
अवार्ड्गेतेन स्तनयित्नुनेह्य
अपो निषिञ्चन्नसुरः पिता नः!

हे मरुतांनो द्या दिव्या दृष्टी आम्हाला
शक्तिमान अन बरसू द्या त्या घनधारा
हे दिव्यतेजसा पितृरुप होऊनी ये
गर्जनेसवे शिंपडीत जल आता ये

अभि क्रन्द स्तन्य गर्भमा धा
उदन्वता परि दीया रथेन
दृतिं सु कर्ष विषितं न्यञ्चं
समा भवन्तद्वतो निपादाः!

रे, आक्रंदन कर, गर्भाचे स्थापन कर तू
अन दिशादिशांना रथ आता पाठव तू
झुकलेली पखाल नीट गच्च ओढुनी घे
अन प्रदेशही समतल सारे होऊ दे

महान्तं कोशमुदचा निषिञ्च
स्यन्दन्तां कुल्या विषिताः पुरस्तात
द्र्युतेन द्यावापृथिवी व्युन्धि
सुप्रपाणं भवत्वघ्नाभ्यः!

भर-भरुनी कोश तव शिंपड अमुच्यावारती
अन झुळझुळणारे पात वाहू दे पुढती
द्यावा-पृथिविला न्हाऊ घाल लोण्याने
दे समृद्धी गोचरांस पाणवठ्याने

यत्पर्जन्य कनिक्रदत्
स्तनयन हंसि दुष्कृतः
प्रतीदं विश्वं मोदते
यत्किञ्च पृथिव्यामधि !

आवाज करीत येशी जेव्हा वेगाने
निर्दालीशी अन दुष्टांना सामर्थ्याने
तव कृत्याप्रत त्या विश्वही प्रमुदित होते
आनंदे अवघी वसुंधरा विलसते

अवर्षिर्वर्षमुदुषु गृभाया –
कर्धन्वान्यत्येतवा उ
अजीजन ओषधीर्भोजनाय कम्
उत प्रजाभ्यो अविदो मनीषाम!

वाळवंटहि तू तरणयोग्य केलेस
जनमनात साऱ्या आणि स्तुत्य ठरलास
तू वनस्पतींना वृद्धींगत हि केले
ते वर्षण तव संपूर्ण अता रोधुनी घे

(तव सामर्थ्ये घडणारे जे ते घडते
हे पर्जन्या तुज कवन अर्पितो अमुचे)

किरमिजी ल्यायली वस्त्र
उतरली सांज
भारावून नभ
ऐकते नवे हितगूज
बोलणे पुसटसे
वीज-घनांचे झाले
अन
पुन्हा धरेचे अंशुक हिरवे ओले

घट्ट काचणारे बंध
आता सैल कर सखी
बघ, सावळू लागले
डोळ्यातले मेघ राखी

गर्द काळोख वेढला
सुनसान झाल्या भिंती
मिणमिण्या ज्योतीसवे
माझी आस होई फिकी

कधी येईल तो श्याम
वेढा देतील सवती
कृष्ण कृष्ण म्हणताना
मी कृष्णाला पारखी

तीर्थरूपांची चप्पल पायात डकवून
आवारभर हुंदडणाऱ्या कार्ट्यासारखा
येईल का पाऊस?
आवारात……
घरात…..
मनात…….

दो थेंब झरू दे
अता मिळू दे
वैशाखास जिव्हाळा
तापल्या जिवा दे
रंग तुझा.. दे
रंग जरा घननिळा
घुसमटल्या रानी
शीळ घुमावी
ताशांची झडू दे फैर
सूर्याची सद्दी
मोडून धावो
गर्द निळे चौफेर
दाटून येऊ दे
अनवट किमया
नवे स्वप्न रुजवाया